نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
3 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
چکیده
منظومۀ مخزن‌الاسرارِ نظامی یکی از آثار ارشمند در حوزه ادبیات تعلیمی است که مورد اقبال و تقلید شعرای بسیاری قرار گرفته و بررسی نظیره‌های سروده شده از این مثنوی از دیدگاه‌هایی همچون ساختاری و محتوایی، تأثیرپذیری این شاعران از نظامی گنجوی و ویژگی‌های سبکی این اثر را آشکار می‌سازد. پژوهش حاضر 8 نظیرة مخزن‌الاسرار از قرن هفتم تا دهم هجری شامل «مطلع‌الانوار»، «صفانامه»، «روضه‌الانوار»، «المشاهد»، «مظهرالآثار»، «نقش بدیع»، «مظهرالاسرار» و «تحفه‌الاحرار» عبدالرحمن جامی مورد مطالعه قرار گرفته است. هدف از این پژوهش بررسی سنت‌های ادبی در اشعار نظیره‌گویان مخزن‌الاسرار و یافتن میزان تأثیرپذیری ساختاری و محتوایی (سبکی، بیانیِ) آن‌ها با این منظومه است. بیان میزان بکارگیری نظیره‌پردازان مخزن‌الاسرار از مهارت‌های کاربرد سنت‌های ادبی در نسبت با این مثنوی و یافتن نوآوری ساختاری و محتوایی آن‌ها از دیگر هدف‌های این پژوهش است. یافته‌ها نشان می‌دهند که ارتباط مخزن‌الاسرار و نظیره‌های آن، ماهیتی تقلیدی دارد؛ به‌طوری که اثر پسین، بازسرایی و بازآفرینی معنایی از پیش گفته شده در شکل و بافتی تقلیدی از مخزن‌الاسرار است و این تقلید چیزی از ویژگی‌های فردیِ مقلّد را در خود ندارد که سبب تفاوت آن‌ها از اثر الگو شود. این ارتباط، زمینه‌های تقلید، تداعی، تلفیق و وابستگی را شامل می‌شود. علاوه‌براین هیچ یک از نظیره‌گویان نتوانستند به هم‌طرازی و عمق سخن و اندیشه نظامی برسند و بیشتر به ظاهر و ساختار بیرونی مخزن‌الاسرار توجه داشته‌اند. نظامی تمام آرایه‌های بلاغی را بیشتر برای مضمون‌پردازی و آراستن لفظ و صورت به خدمت می‌گیرد و حتی ساده‌ترین معانی را چنان هنرمندانه به تصویر می‌کشد که نظیر آن را د
کلیدواژه‌ها
)