نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• ریحانه داودی ¹
• محمد بهنام‌فر ²

¹ دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات غنایی) دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

² استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

ارتباط از دو طریق کلامی و غیر‌کلامی حاصل می‌شود. در ارتباط غیر‌کلامی که دامنه‌ای گسترده‌ دارد و تأثیرگذاری آن به‌مراتب بیش از کلام است، با جلوه‌های گوناگونی از کاربرد زبان بدن مواجهیم. پژوهش حاضر که با روشی توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است، بر آن بوده تا به‌صورت موردی به شناسایی و استخراج عناصر مختلف ارتباط غیر‌کلامی در غزل خاقانی بپردازد و پیام‌ها و مفاهیم نهفته‌ای را رمزگشایی کند که شاعر با استفاده از زبان بدن قصد انتقالشان را داشته است و از ورای آنها به کشف نوع رابطۀ بین دو شخصیت اصلی غزل (عاشق و معشوق) نائل شود. براساس یافته‌های تحقیق، دامنۀ کاربرد زبان بدن در غزل‌های خاقانی بسیار گسترده و متنوع بوده است و توجه ویژۀ شاعر از میان جلوه‌های گوناگون زبان بدن، به‌ترتیب به حالات چشم (با تأکید بر گریستن)، آواگری غیر‌کلامی (با تأکید بر آه کشیدن) و حالات لب (با تأکید بر خندیدن و بوسیدن) معطوف بوده است و حدود 65 درصد از ارتباطات غیرکلامی‌ میان عاشق و معشوق در غزلیات، به این سه حوزه اختصاص داشتند. البته کاربرد حرکات ترکیبی و تنوع خیره‌کنندۀ آنها (22 حالت برای انتقال 45 معنی) و نیز حالات مختلف چهره و توجه خاص به رنگ رخسار نیز در غزل خاقانی تأمل‌برانگیز بوده است. باتوجه‌به بررسی‌های انجام‌شده، کاربرد زبان بدن در غزلیات خاقانی در بسیاری از موارد نشان‌دهندۀ دوری عاشق از معشوق یا امتناع معشوق از برقراری ارتباط کلامی با عاشق بود.

کلیدواژه‌ها

• ارتباط غیر‌کلامی
• خاقانی شروانی
• زبان بدن
• عاشق و معشوق
• غزل خاقانی