نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
چکیده
دستور زبان دانشی است که به مطالعه، توصیف و تحلیل قواعد حاکم بر زبان می‌پردازد و از رهگذر آن، ویژگی‌های ساختاری و کارکردی زبان را آشکار می‌سازد. با وجود نقش بنیادین این حوزه در سازمان‌دهی ساختار و لحن شعر، مقوله شبه‌جمله‌ها - به‌عنوان بخشی از ساخت‌های زبانی - در پژوهش‌های گذشته و نیز کتاب‌های مرجع، بسیار اندک و پراکنده مورد توجه قرار گرفته است. دیوان خاقانی، به دلیل فراوانی و تنوع چشمگیر شبه‌جمله‌ها، بستری غنی برای واکاوی این پدیده فراهم می‌آورد. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از رویکرد سبک‌شناسی لایه‌ای و تمرکز بر سه لایه واژگانی، بلاغی و نحوی، به تحلیل نمونه‌هایی از اشعار خاقانی از نظر جایگاه، ساخت و کارکرد شبه‌جمله‌ها می‌پردازد. در این چارچوب، نوع و تنوع ساخت‌های نحوی، شیوه کاربست شبه‌جمله در مواضع کلیدی بیت، ظرفیت‌های بلاغی همچون ایجاز، تأکید و تصویرپردازی، و نیز انتخاب و ترکیب واژگان با توجه به بافت معنایی و موسیقایی شعر بررسی شده است. یافته‌های این پژوهش، با تبیین کارکردهای سه‌گانه نحوی، بلاغی و واژگانی شبه‌جمله‌ها در شعر خاقانی، سهم این ساخت‌ها را در شکل‌دهی به سبک فردی وی روشن کرده و افق‌هایی نو برای تحلیل‌های ژرف‌تر در متون کهن فارسی می‌گشاید.
کلیدواژه‌ها
)